Ở gần Họng Đầm, đối
diện với Hòn Bà, có ngôi Miếu Bà dựng lên để ghi lại công người phụ nữ can đảm
dám can chúa Nguyễn Ánh đừng “cõng rắn cắn gà nhà”. Sau khi Phi Yến chết, ngôi
đền thờ Bà được dụng lên tại làng An Hải, gần thị trấn Côn Đảo. Việc xây ngôi
đền thờ Bà tại làng An Hảo có một lý do lịch sử.
Rằm tháng 7 năm Ất Hợi
(1785) bên hương chức làng An Hải cử đại diện qua làng Cỏ Ống để thỉnh bà về dự
lễ xá tội vong nhân. Buổi lễ kéo dài đến khuya , sau đó Bà nghỉ đêm trong nhà
việc tại làng An Hải để ngày hôm sau về Cỏ Ống. Năm ấy Bà 24 tuổi , dung nhan
còn lộng lẫy. Trong làng có tên đồ tể tên là Biện Thi đem lòng tà dục, mò vào
cấm phòng nắm lấy tay Bà. Nghe tiếng Bà tri hô, dân làng kéo đến đóng gông tên
Biện Thi chờ ngày xử tội. Theo luân lý xưa không đợi gì có cưỡng bức mới gọi là
thất tiết, chỉ cần nắm tay, động tới tà áo coi như bị xâm phạm tiết hạnh rồi.
Bà Phi Yến bấy lâu nay tuy dứt tình, vẫn giữ vẹn mình trong sạch, bởi thế bà tự
mình chặt đứt cánh tay ấy và nhờ một bà lão đem chôn ở một nơi riêng biệt.
Nhưng vẫn chưa thấy hết tủi nhục trong lòng Bà đã quyên sinh giữ vẹn danh tiết.
Khi tin chẳng lành này
được lan truyền, toàn thể dân làng Cỏ Ống phẩn uất chẳng khác nào lửa đổ thêm
dầu; với đủ thứ gậy gộc, giáo mác, kéo sang làng An Hải buộc dân làng An Hải
phải làm thế nào cho bà sống lại, bằng không họ sẽ tiêu diệt cả làng. Do sự dàn
xếp khôn khéo của quan Hải Trấn, dân làng Cỏ Ống dần dần bớt cơn thịnh nộ. khi
đó quan Hải Trấn đưa ra giải pháp dung hòa như sau: Làng An Hải làm heo tạ lỗi
và giải nộp tên Biện Thi cho làng Cỏ Ống được toàn quyền định đoạt.
Số phận đã an bài cho
bà nằm xuống tại làng An Hải nên cũng theo ý trời để thi hài bà lại cho làng An
Hải lo việc tống táng và lập miếu thờ. Hàng năm cúng bái có sự tham dự của các
giới chức và dân làng Cỏ Ống.
Sau khi tống táng thi
hài bà, một cuộc hành quyết diễn ra tại làng Cỏ Ống. Tên Biện Thi phải đền tội
bằng cách xử bá đao, mỗi người dân Cỏ Ống đều cầm dao xẻo một miếng thịt của
tên tội phạm.
Về sau người ta truyền
rằng Bà Phi Yến và hoàng tử Hội An đã hiển thánh thường hiện hình về mách bảo
cho dân làng biết điềm lành hay chuyện dữ sắp xảy ra.
Bà đã nêu cao tấm gương
ái quốc và sáng suốt nhận định được quốc vận hậu lai. Trước cảnh búa rìu sấm sé
của một ông chúa độc đoán, bà vẫn cương quyết chống trả không chịu đồng lõa
những hành động có tội với lịch sử. Đến như hoàng tử Hội An tuy mới vừa lên 8
tuổi cũng đã tỏ ra là đứa con chí hiếu, thà chịu chết với mẹ hiền còn hơn ham
sống với một người cha độc ác. Người xưa đã có 4 câu thơ để tặng:
“Lòng
đất chôn sâu niềm uất hận
Lưng
trời đeo mãi vết tang thương
Thương
người cương trực liều thân thể
Trách
kẻ tà tây dạ khó lường”
Từ khi Pháp chiếm Côn Đảo lập nhà tù, thường dân bị đưa vào đất liền.
Ngôi đền cổ uy nghi đã hoang tàn, xiêu vẹo. Năm 1958, những công chức trên đảo
đã xin phép nhà cầm quyền, quyên góp tiền bạc và huy động sức tù xây lại ngôi
đền trên vị trí của tòa miếu cổ. Bài vị thờ Bà đặt tại ngôi chính điện, với đôi
câu đối:
“MẪU NGHI XƯNG HẬU ẤM
CÔN BANG – THÁNH ĐẮC PHỐI THIÊN AN HẢI QUỐC”
Hai bên tả - hữu hoàng
tử Cải và quan đô đốc Ngọc Lâm, người đã can gián chúa Nguyễn xin Bà khỏi tội
chết khi Ánh ghép Bà vào tội thông đồng với Tây Sơn. Trên hàng cột trước cửa
đền được khắc nổi câu đối của một tù chính trị để tặng người nữ trung hào kiệt:
“TRUNG NGHĨA GIÁN QUÂN
THIÊN CỔ CHIẾU – TIẾT HẠNH QUYÊN SINH VẠN ĐẠI TRUYỀN”
Ngày nay dù lịch sử Côn Đảo đã trải qua hàng trăm năm, nhưng dấu ấn của
lịch sử Côn Đảo không thể thiếu những giai thoại, truyền thuyết
để cho chúng ta biết công trạng lịch sử của các vị vua chúa, anh hùng dân tộc.
Thế mới biết: "trăm năm bia đá thì mòn, ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ
trơ" . Nếu Quý du khách có đi tour Côn Đảo xin đừng bỏ qua điểm tham quan này mà hãy dành
chút thời gian ghé vào đây đốt nén hương cho người phụ nữ gan dạ này và cũng là
biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam trung hậu - kiên cường - bất khuất - đảm
đang.Ở Côn Đảo Quý du khách và các bạn sẽ còn bắt gặp nhiều
hình tượng của người Phụ Nữ Việt Nam qua nhiều điểm tham quan khách nhau
